ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η συγγραφή της ιστορίας μιας μεγάλης οικογένειας όπως των Καλλεργών, είναι επιβεβλημένη αλλά όχι εύκολη. Η δική μου προσπάθεια χρειάστηκε πολλές δεκαετίες για να υλοποιηθεί. Δεν απευθύνεται σε ειδικούς, φιλοδοξεί όμως να υπηρετήσει απαρέγκλιτα την ιστορική αλήθεια αποφεύγοντας υπερβολές και υπεραπλουστεύσεις. Όλα τα στοιχεία είναι συστηματικά καταχωρημένα και κατά το δυνατό διασταυρωμένα ενώ ο απαιτητικός αναγνώστης θα βρει τις σχετικές παραπομπές και μια πλούσια βιβλιογραφία.
Δίδεται έμφαση στα ίχνη των Καλλεργών που διασώζονται σήμερα στο νησί της Κρήτης, αφού αυτά είναι τα αδιάσειστα στοιχεία. Τα οικόσημα, οι επιγραφές τα τοπωνύμια και οι εκκλησίες των Καλλεργών είναι οι πολύτιμες πηγές που μας δίνουν ασφαλείς πληροφορίες για την ιστορική διαδρομή τους. Ο συνδυασμός των πληροφοριών μας οδηγεί στα κατάλληλα συμπεράσματα για τους κλάδους που διαμορφώθηκαν στα διάφορα γεωγραφικά διαμερίσματα της Κρήτης και τη δραστηριότητά τους, ενώ τα δημοτικά τραγούδια που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας σαν απόηχος της ιστορίας, συμπληρώνουν την εικόνα. Συμπεριλαμβάνονται βιογραφικά στοιχεία σημαντικών προσωπικοτήτων της οικογένειας καθώς και ολόκληρο το προσωπικό φωτογραφικό μου αρχείο.
Αυτός είναι ο πρώτος τόμος. Ελπίζω πως και ο δεύτερος θα γίνει σύντομα πραγματικότητα.
Ελπίζω πως η προσπάθειά μου θα δώσει το ερέθισμα σε άλλους, ειδικούς ή μη, να προχωρήσουν σε παραπέρα έρευνα της ιστορίας της μεγάλης οικογένειας. Τότε θα θεωρήσω πως έχω σίγουρα πετύχει το στόχο μου.
Στυλιανού Αλεξίου
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΑΛΕΞΙΟΥ ΚΑΛΛΕΡΓΗ
ΚΑΙ ΒΕΝΕΤΙΑΣ
Ήταν λαμπρή ιδέα του ιατρού Εμμ. Καλλέργη να γίνουν εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση επτακοσίων ετών από την υπογραφή της περίφημης συνθήκης του Βενετού Δούκα της Κρήτης και του Μεγάλου Άρχοντος Αλεξίου Καλλέργη, που ήταν επί δέκα και περισσότερα χρόνια ηγέτης ενός επαναστατικού ανεξάρτητου κράτους μέσα στη Βενετοκρατούμενη Κρήτη. Ύστερα από συνεχή ανταρτοπόλεμο, ο Καλλέργης επέτυχε να αναγνωρισθούν πολλά από τα αιτήματά του και να υπογραφεί η συνθήκη στα 1299.
Η συνθήκη δείχνει τη μεγάλη ικανότητα του Καλλέργη, την προβλεπτικότητα, αλλά και την οργανωτική πείρα ενός μεγάλου πολιτικού. Αρκετά άρθρα της Συνθήκης, με τα οποία του παραχωρούνται γαίες, καθώς και το ότι υποσχέθηκε υπακοή και πίστη στη Βενετία, έδωσαν την αφορμή σε ιστορικούς να υποστηρίξουν ότι ενδιαφερόταν μόνο για τα προσωπικά και τα ταξικά οικονομικά του συμφέροντα και ότι η επανάστασή του δεν είχε καθαρά εθνικό χαρακτήρα όπως εξίσου υπερβολικά υποστήριξαν άλλοι. Η αλήθεια είναι ότι τα φαινόμενα αυτά είναι πάντα σύνθετα. Και οι δύο παράμετροι (οικονομική και εθνική) μπορούν να συνυπάρχουν.
Οι αρνούμενοι τον εθνικό χαρακτήρα της τακτικής και στρατηγικής του Αλεξίου, καθώς και όσοι κατηγορούν τους Καλλέργηδες ότι έγιναν τελικά όργανα της Βενετίας, αγνοούν τα κείμενα. Διότι τον επόμενο αιώνα ο αυτόπτης Ιταλός περιηγητής Buondelmonti βεβαιώνει ότι οι Καλλέργηδες στο νομό Ρεθύμνης είναι οι προστάτες όλων των αντιστασιακών.
Ο "ιστορικός συμβιβασμός" του Αλεξίου Καλλέργη οδήγησε, στον αμέσως επόμενο αιώνα, στην κοινή επανάσταση Καλλεργών και Βενετών κατά της Βενετίας. Είναι η περίφημη επανάσταση του Αγ. Τίτου (1365).
Οι μικτοί γάμοι οδήγησαν επίσης στον εξελληνισμό των Βενετοκρητικών και στο να γίνουν πολλοί από αυτούς ορθόδοξοι "λόγω των μητέρων τους", όπως ρητά βεβαιώνει μια από τις εκθέσεις των προβλεπτών που δημοσίευσε ο Σπανάκης.
Οι απελευθερώσεις πολλών δουλοπαροίκων, η τακτοποίηση και αναγνώριση των δικαιωμάτων των Γραικών γαιοκτημόνων, η κατοχύρωση των εμφυτεύσεων, ο όρος να μην θεωρούνται δουλοπάροικοι τα ανήλικα παιδιά, καθώς και η Βενετική έγκριση να υπάρχει ένας αριθμός ορθοδόξων επισκόπων, όλα τα σχετικά άρθρα δείχνουν το γενικότερο ενδιαφέρον του Αλεξίου Καλλέργη για τους συμπατριώτες του Κρητικούς.
Είναι ανάγκη να γίνει μια νέα και επιστημονικά σχολιασμένη χωρίς προκαταλήψεις δημοσίευση του μεγάλης ιστορικής σημασίας εγγράφου αυτού, που εκτός από την τεράστια ψυχολογική απήχηση που είχε στην τότε Κρήτη, ενίσχυσε αναμφισβήτητα το ελληνικό στοιχείο στη μεγαλόνησο, και προπαρασκεύασε έμμεσα την ακμή και την πολιτιστική ανάπτυξή του.
Ηράκλειο, 27-4-1999
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ
Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Στην πολύχρονη διαδρομή του στην ελληνική θεατρική σκηνή, άνοιξε την καλλιτεχνική του βεντάλια, στην ελληνική και ξένη δραματουργία: αρχαία τραγωδία, Σαίξπηρ, Στρίντμπεργκ, Πιραντέλο, Γκόγκολ, Ονήλ κ.α.
Κορυφαία στιγμή της καριέρας του ο ίδιος θεωρούσε τον «Τζων Γαβριήλ Μπόρκμαν» του Ίψεν, την «Ερωφίλη» του Χορτάτζη και την «Αντιγόνη» του Ανούϊγ.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρωταγωνιστής του Θεάτρου Τέχνης, (1942-1950), όπου έμελε να γνωρίσει την πρώτη σύζυγό του, επίσης ηθοποιό, Μαρία Φωκά, η οποία βρέθηκε συγκατηγoρούμενη το 1952 στην δίκη Μπελογιάννη. Μαζί της απέκτησε μια κόρη, ενώ από τον δεύτερο γάμο του με την ηθοποιό Τζένη Κολάρου, έναν γιο.
Ο Λυκούργος Καλλέργης, πρωταγωνίστησε στη συνέχεια σε πολλούς θιάσους του ελεύθερου θεάτρου και επί 18 χρόνια στο Εθνικό Θέατρο, του οποίου και διετέλεσε καθηγητής της Δραματικής Σχολής. Συνεργάστηκε με όλα τα «ιερά τέρατα» της ελληνικής θεατρικής σκηνής, Μαρίκα Κοτοπούλη, Κατερίνα Ανδρεάδη, Αιμίλιο Βεάκη, Κατίνα Παξινού, Αλέξη Μινωτή κ.ά.
Εξίσου σημαντική ήταν η πορεία του στον ελληνικό κινηματογράφο που ξεκίνησε το 1949 με τον «Κόκκινο βράχο» του Γρηγόρη Γρηγορίου και τελείωσε το 2001 με τον «Αλέξανδρο και Αϊσέ» του Δημήτρη Κολλάτου.
Συμμετείχε επίσης στις τηλεοπτικές διασκευές του βιβλίου του Νίκου Καζαντζάκη«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1975) και στους «Πανθέους» του ακαδημαϊκού Τάσου Αθανασιάδη (1977), παραγωγές που έγραψαν ιστορία στα τηλεοπτικά χρονικά.
Διετέλεσε γενικός γραμματέας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών για μια δεκαετία από το 1956 και για μικρό διάστημα πρόεδρος. Επίσης, υπήρξε πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θεάματος - Ακροάματος καθώς και Αντιπρόεδρος του Ταμείου Συντάξεως Ηθοποιών.
Το 2007, αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
ΚΑΛΛΕΡΓΗΔΕΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΕΡΓΟΧΩΡΙΑ
ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΑΠΟ ΤΟ 13ο ΑΙΩΝΑ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
1. ΤΟ ΧΡΥΣΟΒΟΥΛΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ Β ΚΟΜΝΗΝΟΥ (1182μ.Χ.)
Η οικογένεια των Καλλεργών προέρχεται από τη βυζαντινή οικογένεια Φωκά, και είναι η πρώτη ανάμεσα στις 12 οικογένειες ευγενών που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Αυτό αποδεικνύεται από το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλεξίου Β Κομνηνού που χρονολογείται από το έτος 1182 μ.Χ. (1), (2).
Το πρωτότυπο του εγγράφου αυτού δηλαδή η χρυσόβουλη επιστολή, δεν διασώζεται. Το κείμενο της όμως υπάρχει στο χρονικό του Trivan, και έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς διάφορα αντίγραφα, τα εξής:
1. Της Μονής Γωνιάς Κισάμου
2. Της Κέρκυρας
3. Της Ζακύνθου
4. Της Κεφαλληνίας και
5. Της Μαρκιανής βιβλιοθήκης της Βενετίας.
Αμφιβολίες έχουν διατυπωθεί από ερευνητές για τη γνησιότητα του χρυσόβουλου. Ακόμη, όμως, και εκείνοι που αμφιβάλλουν για τη γνησιότητά του, δέχονται ότι ο πυρήνας του είναι αληθινός, και τα στοιχεία που αναφέρονται σ αυτό είναι πραγματικά. Στο σημείο αυτό υπάρχει ομοφωνία.
Το χρυσόβουλο αναφέρει σε γενικές γραμμές τα εξής:
Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Β Κομνηνός έχει στείλει στην Κρήτη το γιο του Ισαάκιο “…ομού με τους παρόντας ευγενείς του ημετέρου Βασιλείου και της Συγκλήτου, τους όντας εκ δώδεκα οικογενειών…” και με “εκατόν τριήρεις”, για να υποτάξουν το νησί το οποίο είχε επαναστατήσει και αρνιόταν να καταβάλει φόρους.
Οι δώδεκα ευγενείς (τα αρχοντόπουλα) που αναφέρονται στο χρυσόβουλο είναι οι εξής:
Ιωάννης Φωκάς
Κωνσταντίνος Βαρούχας
Μαρίνος Σκορδίλης
Λέων Μουσούρος
Φίλιππος Γαβαλάς
Ανδρέας Μελισσηνός
Θωμάς Αρχολέος
Δημήτριος Βλαστός
Ευστάθιος Χορτάτζης
Νικηφόρος Αργυρόπουλος ή Αργυροστεφανίτης
Ματθαίος Καλαφάτης
Λουκάς Λίθινος.
Η πρώτη αναφερόμενη οικογένεια, Φωκά, μετωνομάσθηκε αργότερα σε Καλλέργη, με διάφορες ερμηνείες για την ετυμολογία (π.χ, οι προσφέροντες καλά έργα ή κάλλιστα έργα ή από το καλλιεργώ – Καλλιέργης - Καλλέργης).
Με βάση το χρυσόβουλο, ο δούκας της Κρήτης απέδωσε στον κάθε ευγενή τα ανάλογα φέουδα. Ποια ακριβώς φέουδα έλαβαν οι Φωκάδες- Καλλέργηδες; Στο αντίγραφο της κοινότητας των Κορφών, αναφέρεται επί λέξει:
“ Οι ευγενείς Φωκά έχοντες εις το μέρος, το φέρον από το Ρέθυμνον τα όρη Σταυρωτά, με τα Ανώγεια, τα βασιλικά και καθέδραν, ήγουν λειμώνας με τα αυτών περίχωρα άχρι του μεγάλου Ποταμού, αρχόμενοι από τα παραθαλάσσια από μεσημβρινόν μέρος, έως το παραθαλάσσιον, από το βόρειον μέρος εις το Μυλοπόταμον, επιστρέφοντες και πορευόμενοι εις τα βουνά και τους κάμπους των Ασίφων προς τα όρη του Σταχιώτου, όπου εισίν τα σύνορα των Σκορδίλη…” Η μελέτη του κειμένου μαζί με την ταυτοποίηση των αναφερόμενων τοπωνυμίων με τα σήμερα σωζόμενα τοπωνύμια, μπορεί να δώσει μια εικόνα για την έκταση και τη γεωγραφική θέση των εδαφών της οικογένειας Φωκά-Καλλέργη, να ερμηνεύσει την γεωγραφική κατανομή των οικοσήμων και τοπωνυμίων που σώζονται σήμερα και να αποδείξει τη συνέχεια της οικογένειας στα ίδια εδάφη μέχρι τις μέρες μας.
Στο χρυσόβουλο αναφέρονται ακόμη επί λέξει:
«…Φωκάς από το μέρος της εκκλησίας του αγίου Ιωάννου, Γεώργιος, Ιάκωβος, Ανδρέας, Αλέξιος, Νικηφόρος, Μιχαήλ, Βάρδας και διάδοχοι ωνομάσθησαν Καλλέργαι από τους ενδοξοτάτους Βενετούς, ήτοι καλού εργάται, δια το καλόν έργον των αυτών συγγενούς Αλεξίου, όστις εποίησεν την ειρήνην με τους Ενετούς και με το
γένος των Σκορδίληδων και άλλα εις τους μεγάλους και πολυχρονίους πολέμους…».
2.Ο ΑΛΕΞΙΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ.
Η ΣΥΝΘΉΚΗ ΤΟΥ 1299 ΜΕ ΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ
ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ.
Ο Αλέξιος Καλλέργης έζησε στα τέλη του 13ου αιώνα και θεωρείται ο σημαντικότερος όλων των Καλλεργών.(3) Μεγάλος πολιτικός κα στρατιωτικός νους, ο αποκαλούμενος Μέγας Άρχων, ήταν γιος του Γεωργίου Καλλέργη και είχε 6 γιους: Μάρκος, Ιωάννης, Γεώργιος, Λέων, Ματθαίος και Ανδρέας τα ονόματά τους. Είχε και μια νόμιμη κόρη, την Αγνή της οποίας η διαθήκη σώζεται.(4)
Θεωρώ βέβαιο ότι ο Αλέξιος έστελνε τους γιους του για εγκατάσταση στα πολλά και εκτεταμένα φέουδα, ώστε να μπορεί να τα ελέγχει. Είναι μαρτυρημένη άλλωστε η εγκατάσταση του πρώτου γιου του, Μάρκου, στα Ρούστικα. (5)
Ποια ήταν ακριβώς αυτά τα φέουδα;
Δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια κράτησε η επανάσταση κατά της Βενετίας, της οποίας ηγήθηκε ο Μέγας Άρχων της Κρήτης. Τελικά η Γαληνοτάτη Δημοκρατία υποχρεώθηκε το 1299 να υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τον Αλέξιο Καλλέργη, τον επίφοβο επαναστάτη. Η ιστορική αυτή συνθήκη αποτελεί τη βάση για τον ακριβή εντοπισμό των εκτάσεων που έλαβε τότε επίσημα από τη Βενετία ο Αλέξιος.
Σύμφωνα με τη συνθήκη, στον Αλέξιο και τους απογόνους του παραχωρήθηκαν 4 ιπποτικά φέουδα (militiae) στην περιοχή της άνω και κάτω Συβρίτου. Ο όρος άνω Σύβριτος περιλαμβάνει το Μυλοπόταμο και το Αμάρι μαζί, ενώ κάτω Σύβριτος είναι ο Άγιος Βασίλειος. Επίσης παραχωρήθηκαν ιπποτείες στην Πόλη (Αργυρούπολη) και στο Χωριομοναστήριο (Χρωμοναστήρι) με όρους. Με όρους επίσης παραχωρήθηκαν δύο ιπποτείες στην Κίσσαμο και τα Ορεινά (δηλαδή το Σέλινο).
Το κείμενο της συνθήκης σώζεται και έχει δημοσιευθεί από τον Ξανθουδίδη (6) και τον Μέρτζιο, (7) είναι όμως καταφανής η ανάγκη να μελετηθεί περαιτέρω με βάση και τα νεώτερα στοιχεία από ειδικούς ερευνητές. Η γεωγραφική κατανομή (η πυκνότητα) των οικοσήμων Καλλέργη αλλά και των σωζομένων τοπονυμίων στην Κρήτη είναι σύμφωνη με τη γεωγραφική θέση των εκτάσεων που ανφέρονται ότι παραχωρήθηκαν στον Αλέξιο με την παραπάνω συνθήκη. Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου μια σταθερή απόδειξη για τη συνέχεια της οικογένειας μέσα στους αιώνες, από το 1299 μέχρι σήμερα.
3. ΚΑΛΛΕΡΓΗΔΕΣ
ΚΑΙ ΚΑΛΛΕΡΓΟΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΑΠΟ ΤΟ 13ο ΑΙΩΝΑ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ.
Α . ΚΙΣΑΜΟΣ, ΣΕΛΙΝΟ.
Με τη συνθήκη του 1299, όπως είδαμε, παραχωρούνται στο Αλέξιο Καλλέργη δύο ιπποτείες στα «Ορεινά» δηλ. στην Κίσσαμο και (ή) το Σέλινο.
Γνωρίζομε με βεβαιότητα ότι στον κλάδο του Κισσάμου ανήκε ο Βάρδας Καλλέργης ο οποίος μετά την αποτυχημένη επανάστασή του το 1333 αποκεφαλίστηκε από τους Βενετούς. Στην Κίσσαμο αναφέρεται και ο γιος του Σήφης Καλλέργης.
Άλλο σημαντικό μέλος του κλάδου της Κισσάμου υπήρξε ο Λέων Καλλέργης του οποίου η εκτέλεση από τους Βενετούς το 1341 συγκίνησε το λαό της Κρήτης και δημιούργησε πλούσια προφορική και γραπτή λογοτεχνική παράδοση. Εδώ έζησαν επίσης οι τρεις αδελφοί Ιωάννης Γεώργιος και Αλέξιος. Τις παραπάνω πληροφορίες αντλούμε από τον Ernst Gerland.( Histoire de la Noblese Cretoise on Moyen Age, Paris 1907, σ. 37 και 50-56).
Ο Gerland θεωρεί τους τρεις αδελφούς Ιωάννη Γεώργιο και Αλέξιο ως γιους του Λέοντα Καλλέργη. Αντίθετα ο Στέφανος Ξανθουδίδης θεωρεί οτ ο Λέων ήταν ανεψιός του περιβόητου Αλέξιου του νεώτερου, δεχόμενος έτσι ότι ο κλάδος των Καλλέργηδων της Κισσάμου προέρχεται από το Μυλοποταμίτικο κλάδο, που ήταν και ο επικρατέστερος της Κρητικής ευγένειας.
Τι διασώζεται μέχρι σήμερα από τους Καλλέργηδες του Κισσάμου και του Σελίνου θα δούμε παρακάτω:
1. Στο χωριό Μονή της επαρχίας Σελίνου , στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, σώζεται μέχρι σήμερα -και περιγράφεται από τον Gerola- επιγραφή διαστάσεων 50 επί 40 εκ. στην οποία αναφέρεται ότι η ιστόριση του ναού έγινε “επιτροπεύοντος του αφέντου του Καλιέργι…”. Χρονολογία : 1315. Η χρονολογία μας οδηγεί στην υπόθεση ότι ο “αφέντης ο Καλιέργης” πιθανό να είναι ένας από τους 6 γιους του Μεγάλου Αρχοντα Αλεξίου Καλλέργη. Είναι πολύ πιθανό ο Αλέξιος να έστελνε τους γιους του να κατοικούν στα αντίστοιχα φέουδα για να τα επιτηρούν. Στην περιοχή του Σελίνου υπήρχε το φέουδο το επωνομαζόμενο “Ορεινά” που είχε λάβει ο Αλέξιος βάσει της συνθήκης του 1299. Πως αλλοιώς θα μπορούσε να δια τηρεί τον έλεγχο τόσο μεγάλων εκτάσεων με τα μέσα της εποχής εκείνης παρά με την εγκατάσταση των γιων του;
2. Στο χωριό Κεφάλι Κισσάμου ο Gerola είδε και περιγράφει το οικόσημο Καλλέργη στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. (Gius.Gerola, M.V.I.C. τόμος 4 σελ. 256).
3.Το χωριό Καλλεργιανά Κισσάμου κοντά στο Καστέλι διασώζεται ως τοπωνύμιο και υπενθυμίζει τον κλάδο των Καλλεργών του Κισσάμου. Πολύ κοντά θα βρούμε και τον οικισμό Βαρδιανά που φανερά σχετίζεται με το Βάρδα Καλλέργη που προαναφέρθηκε.
Β. ΚΥΔΩΝΙΑ, ΑΠΟΚΟΡΩΝΑΣ.
.
Ενα οικόσημο Καλλέργη σε καλή κατάσταση σώζεται στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στα περιβόλια Κυδωνίας. Είναι σκαλισμένο περίτεχνα πάνω από το υπέρθυρο και συνοδεύεται από επιγραφή η οποία μας πληροφορεί ότι κτήτερας είναι ο Πέτρος Καλλιέργης. Χρονολογία, 1598. (βλ. εικόνα).
Στο χωριό Φυλακή Αποκορώνου, στην εκκλησία της Αγίας Αννας και στο εσωτερικό του ναού σώζεται ένα περίτεχνο μαυσωλείο με το οικόσημο των Καλλεργών στην πρόσοψη. Βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού, στο βορεινό τοίχο. Σε εντυπωσιακή ανάγλυφη παράσταση βέπομε στο κέντρο ένα ευμεγέθη δικέφαλο αετό με στέμματα που φέρει στο στήθος το θυρεό -οικόσημο των Καλλέργηδων. Εκατέρωθεν του δικεφάλου, δύο άλλοι αετοί είναι στραμένοι προς το δικέφαλο, κατευθυνόμενοι προς αυτόν κρατώντας ο καθένας σταθερά με να νύχια του μια περγαμηνή. Ισως υποννοείται το έγγραφο της συνθήκης του Αλεξίου Καλλέργη του 1299. Οι αρχειακές πηγές αποκαλύπτουν πως είχε σχέσεις με στο χωριό «Φλακί» ο Μαθιός Καλλέργης του ποτέ Τζώρτζη (διαθήκη της 28 Αυγούστου 1645, νοτάριος Μαρίνος Αρκολέος) που κατοικούσε μόνιμα στο Ρέθυμνο. Στη διαθήκη ο Μαθιός ζητά να ταφεί στο «μοναστήρι της Αγίας Άννας», ώστε συνάγεται ότι η σημερινή ομώνυμη εκκλησία ήταν τότε μονή.
Γ. ΡΕΘΥΜΝΟ.
- Ηδη μέσα στη συνθήκη Βενετίας - Αλεξίου Καλλέργη (1299) αναφέρεται η "Πόλις", δηλαδή η Αργυρούπολη.
- Ο νοτάριος Bon Stefano ( 1303 - 1330), μαρτυρεί ότι ο γιος του Μεγάλου Αρχοντα Αλέξιου Καλλεργη, Μάρκος, εγκαταστάθηκε τις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα στα Ρούστικα, χωριό του Ρεθύμνου. (5).
-Στη δυτική ακτή της χερσονήσου της πόλης του Ρεθύμνου, το Βενετσιάνικο τείχος είχε προμαχώνα με το όνομα "Calergi" ο οποίος δεν διασώζεται.(8 )
-Μονή Αρκαδίου.
Αναμένεται με ενδιαφέρον η δημοσίευση στοιχείων σύμφωνα με τα οποία , τα χωριά Κυριάννα, Λούτρα, , Αμνάτος, Καψαλιανά υπήρξαν φέουδα των αδελφών Ματθαίου και Αντώνιου Καλλέργη, ιδιοκτητών άλλωστε και της γειτονικής Μονής Αρκαδίου. Όπως αποδεικνύεται από νοταριακό έγγραφο του Μιχαήλ Μαρά της 16-05- 1572, ιδιοκτήτης της Μονής Αρκαδίου κατά το 16ο αιώνα είναι ο "αφέντης" Ματθαίος Καλλέργης.
Δ. ΑΜΑΡΙ, ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟ.
Οι δύο επαρχίες μαζί αποτελούν τη λεγόμενη Ανω Σύβριτο. Εδώ το οικόσημο των Καλλεργών εμφανίζεται με μεγάλη πυκνότητα . Σήμερα το οικόσημο σώζεται στα χωριά Μέρωνας, Θρόνος, Καστρί, Χουμέρι, Δαμαβόλου, Βενί, Μελιδόνι, Ζαχιανά, Ορθές, Καμαριώτης ( που παλαιότερα ανήκε στο Μυλοπόταμο), αλλά και στη Μονή Χαλέπας, Μονή Αγίων Πατέρων, και στην Παναγία του Χάρακα.
Δα. Αμάρι.
Μέρωνας
Από μαρτυρίες των νοταρίων Antrea Belamor και Francesco de Cruce γνωρίζομε με βεβαιότητα ότι το 1339 ή το 1341 εγκαταστάθηκε στο Μέρωνα ο Αλέξιος Καλλέργης, εγγονός του Μεγάλου Αρχοντα Αλεξίου από το γιο του Γεώργιο. (5).
Κεντρικής σημασίας μνημείο που σώζεται στο Μέρωνα, είναι η εκκλησία της Παναγίας. Κτισμένη το 14ο αιώνα (πιθανώτατα από τον προαναφερθέντα Αλέξιο) η Παναγία του Μέρωνα φέρει 4 οικόσημα των Καλλεργών του τύπου του απλού θυρεού, τοιχογραφημένα στο εσωτερικό ή ανάγλυφα στο εξωτερικό του ναού. Ο ναός είναι τρίκλητος , σκεπασμένος με καμάρες στο εσωτερικό και μια ενιαία δικλινή στέγη στο εξωτερικό. Οι τρείς αψίδες και οι είσοδοι είναι στολισμένες με τόξα.
Οι εργασίες αναστήλωσης αποκάλυψαν και μια (ημικατεστραμένη) επιγραφή.
Η Παναγία του Μέρωνα είναι ιστορημένη με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες από ικανό ζωγράφο τον οποίο ο κτήτορας του ναού είχε μετακαλέσει από το εξωτερικό στις αρχές του 15ου αιώνα. (5). Ανάμεσα στις τοιχογραφίες περιλαμβάνονται, ένας κύκλος από το βίο της Παναγίας, ο Ακάθιστος, η Ρίζα του Ιεσσαί και σκηνές από το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου. Σπάνιο είναι ανάμεσα στους συλλειτουργούντες το πορτραίτο του Αγίου Γρηγορίου του Διαλόγου, δηλαδή του πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου. Απεικονίζεται ντυμένος όπως οι Ορθόδοξοι ιεράρχες. Πολύ ωραία είναι και η τοιχογραφία που παριστάνει τη Βαιοφόρο. Είναι πολυπρόσωπη με ζωηρά χρώματα και κινητικότητα των μορφών που δίνουν μια γιορταστική εντύπωση. (9)
Απέναντι ακριβώς από την εκκλησία βρισκόταν ένα μεγαλοπρεπές κτίριο, ασφαλώς η κατοικία του κτήτορα Καλλέργη. Αυτό προκύπτει από τις περιγραφές των γεροντοτέρων κατοίκων του Μέρωνα, αφού οι παρεμβάσεις ήταν τόσο πολλές που τίποτα από την παλιά του αίγλη δεν διακρινεται σήμερα. Όσον αφορά στα οικόσημα της Παναγίας του Μέρωνα, λεπτομερης περιγραφή δίδεται στο σχετικό κεφάλαιο.
Η πιο σημαντική μαρτυρία για τους Καλλεργηδες του Μέρωνα δίδεται από το Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, Ιταλό περιηγητή, ο οποίος επισκέφθηκε το Μέρωνα στα 1415 (10). Λόγω της σημασίας της, παραθέτω τη σχετική περικοπή :
" Ενας δύσβατος δρόμος μας έφερε στο χωριό Μέρωνας. Είναι χτισμένο σε ένα ύψωμα σε μια ευχάριστη θέση. Στην πλαγιά ψηλών βουνών διακρίναμε πολλές καρυδιές και καρποφόρα δέντρα με ένα αρχοντικό σπίτι. Ετοιμαζόμουν να θαυμάσω το τοπίο, όταν ένας καλόγερος άρχισε να μου λέει:
" Όταν ο αγιώτατος αυτοκράτοράς μας, κύριος της οικουμένης και της Κωνσταντινουπόλεως, εγκατέλειψε τη σχισματική και διευθαρμένη εκκλησία σας στις πλάνες της και μας εστερέωσε στην αγία ορθόδοξη πίστη, χάρη στο σεβαστό μας πατριάρχη, μας έστειλε για να μας προστατεύει από τις παγίδες των δικών σας τον καπετάνιο Καλλέργη, ο οποίος μας διοίκησε με τόση αγάπη και αφοσίωση στην πίστη μας, ώστε σήμερα ακόμη οι απόγονοί του δεν θεωρούνται άνθρωποι αλλά θεοί εδώ κάτω. Ολη η Κρήτη ζει με την εμπιστοσύνη που έχει σ αυτούς και ότι και αν υποδείξει ο πιο μικρός απ αυτούς αμέσως το εκτελούμε με όλη μας την ψυχή.
Και για να μη συλληφθούν οι Καλλέργηδες κύριοι από τους Φράγκους σας, δεν κατοικούν ποτέ όλοι μαζί στο ίδιο μέρος. Γίνονται όλο και πιο ισχυροί με την ομόνοια στις κορυφές της Δίκτης και των Λευκών Ορέων. Ο πιο ισχυρός από αυτούς κατοικεί ακριβώς εδώ. Βλέπεις ανάμεσα στην Ιδη και σε εμάς αυτή την πεδιάδα τη στολισμένη με μεγάλα χωριά σκορπισμένα εδώ κι εκεί; Δεν φθάνει κανείς σ αυτά παρά από δρόμους επικίνδυνους και ανώμαλους. Οι εξόριστοι όλων των τάξεων καταφεύγουν εδώ και οδηγούνται στον κύριο Ματθαίο Καλλέργη ο οποίος τους φέρεται πολύ καλά.."
……Αφού είχε πει όλα αυτά στρέφοντας προς το ανατολικό μέρος, ο καλόγερος με οδήγησε στον άρχοντά του, ο οποίος για χάρη της πόλης μας Φλωρεντίας , με δέχθηκε πολύ φιλικά. Κουβεντιάζοντας για πολλά πράγματα , ιταλικά και ελληνικά, ανεβήκαμε με αργό βηματισμό σ ένα βουνό, ενώ ο άρχοντας συνοδευόταν από τους υπαρχηγούς του….
…Σ αυτό το σημείο παρακάλεσα τον πρωτόπαπα με ζωηρή περιέργεια να μου διηγηθεί περί τίνος πρόκειται. Ζυγίζοντας τα λόγια του άρχισε μ αυτόν τον τρόπο:
"Αφού ο κυρ Φωκάς ανέκτησε τη νήσο για λογαριασμό του αυτοκράτορά μας, ήρθε ο γιος του αυτοκράτορα στο νησί με δώδεκα από τους σπουδαίους άρχοντες της Πόλης, για να εξουσιάσουν το νησί. Παραχώρησε σ όλους αυτούς τους αφέντες εξουσία και γαίες. ……"
Η σημασία της παραπάνω αυθεντικής περιγραφής του Μπουοντελμόντι είναι πολύ μεγάλη για τη μελέτη της ιστορίας των Καλλέργηδων. Η ζωή τους, οργανωμένη πάνω στα βουνά, αφιερωμένη στην προστασία του Κρητικού στοιχείου που τους λάτρευε κυριολεκτικά "σαν θεούς" και προσηλωμένη στην ορθόδοξη πίστη, δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες.
Ο Στυλιανός Αλεξίου - ο οποίος επισκέφθηκε το Μέρωνα για να έχει ιδίαν αντίληψη της περιοχής σε σχέση με το κεί μενο του Μπουοντελμόντι- αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στη μαρτυρία αυτή, γράφει (10β):
" ….οι εκπληκτικές και από πρώτο χέρι πληροφορίες για τον αντιστασιακό ρόλο των Καλλέργηδων του Μέρωνα ακόμη στα 1415 , ενισχύουν την άποψη ότι αυτοί που επεναστάτησαν στα 1364- 1367 ήταν κυρίως οι Καλλέργηδες του Ρεθύμνου, και όχι του Κσάμου όπως υποστήριζαν ο Gerland και ο Ξανθουδίδης….
" Η μνεία του"αυτοκράτορά μας" που γίνεται από τον πρωτόπαππα του Καλλέργη και η διήγηση του ιδίου προσώπου σχετικά με την καταγωγή των ορθοδόξων αρχοντικών οικογενειών της Κρήτης από τους "Ρωμαίους" της Κωνσταντινουπόλεως, συμβαδίζουν με τα αντιβενετικά αισθήματα που αποδίδει με μεγάλη σαφήνεια ο Μπουοντελμόντι στον κύκλο αυτό των Καλλεργών του Μέρωνα."
"Οι πληροφορίες του Μπουοντελμόντι δείχνουν ότι η πολιτική των Καλλεργών του Μυλοποτάμου δεν ήταν σ αυτή την εποχή φιλοβενετική όπως πίστευε ο F. Thiriet, La Romanie venitienne."
ΘΡΟΝΟΣ
Η εκκλησία της Παναγίας ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Καλλέργη όπως δηλώνουν τα δύο οικόσημα στο υπέρθυρο. Κτίσθηκε το 1300 ενώ οι τοιχογραφίες είναι των αρχών του 14ου αιώνα.
Συνεχίζοντας την έρυνά μας για τους Καλλέργηδες της περιοχής Αμαρίου , αντλούμε πληροφορίες από νοταριακά έγγραφα του συμβολαιογράφου Μανόλη Βαρούχα(11). Σύμφωνα με αυτό το νοτάριο, κατά τα έτη 1597- 1613 ήταν εγκατεστημένοι στην περιοχή Αμαρίου οι εξής Καλλέργηδες:
Α. Στο Μοναστηράκι Αμαρίου:
- Ο ευγενής αφέντης "Αλεσάντρο Καλέργης " (10-4-1599) και παλαιότερα ο "μεγαλότατος αφέντης Ματθαίος Καλέργης", ο "Γεώργης Καλέργης", ο "εκλαμπρότατος αφέντης Φραγγίας Καλέργης" (7-8-1604), ο "μισέρ Γιάκουμος Καλλέργης" (19-8-1604), ο "ευγενής αφέντης Φραντζέσκος Καλέργης" (22-10-1604).
Β. Στη Μονή Ασωμάτων:
-Ο "Μανόλης Καλέργης" (4-5-1605).
Γ. Στο Αμάρι
- Ο "ευγενής άρχων μισέρ Αντρέας Καλέργης" (12-8-1605)
Δ. Στο Μέρωνα:
- ο "υψηλότατος αφέντης (δυσανάγνωστο) Καλέργης". (21-11-1603)
Ε. Στη Βισταγή
- η "κερά Καλέργα, γυναίκα του κυρ Μιχελί Καβαδάτο" (10-8-1612).
Σημειώνω την αναγραφή του "Καλέργη" και "Καλέργα" από τον Βαρούχα με ,ένα "λ".
Συνεχίζοντας την καταγραφή των Καλλέργηδων του Αμαρίου, αναφέρω την επιγραφή στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο χωριό Αγία Παρασκευή Αμαρίου που χρονολογείται στο 1516.
Το κείμενο της επιγραφής:
"Ανηγέρθη εκ βάθρον και ηστορήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός ούτος της υπεραγίας δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας δι εξόδου και κόπου κυρού Γεωργίου ευλαβεστάτου ιερέως του Βαρούχα άμα συν τη αυτού συζύγω τιμηωτάτη πρεσβυτερήσι, επί τη επαρχία του ευγενεστάτου και τρισεντιμωτάτου αυθεντός κυρού Γεωργίου Καλιέργι, Ετους Ζ Κ Δ, ινδικτιώνος Δ, εν μηνί Ιουνίω εις τας Κ Η."
Γεώργιος Καλέργης, λοιπόν ονομάζεται ο ισχυρός έπαρχος της περιοχής Αμαρίου το 1516, σύμφωνα με την επιγραφή.
Πατσός .
Βεβαιωμένη από νοταριακά έγγραφα αλλά δυσερμήνευτη είναι η παρουσία του Μακαρίου, του πρώτου ορθόδοξου επισκόπου του Αλεξίου Καλλέργη, σύμφωνα με τη συνθήκη του 1299. Όμως αυτή η παρουσία του Μακαρίου στην Πατσό θα πρέπει να συνδέεται με την ιστόριση πολλών εκκλησιών της περιοχής Αμαρίου.(4)
Ας σημειωθεί εδώ ότι οι Καλλέργηδες ήσαν εκείνοι που ενεθάρρυναν την επικράτηση ενός ιδιαίτερου στυλ ζωγραφικής την εποχή εκείνη για την ιστόριση των εκκλησιών τους, μετακαλώντας ικανούς ξένους ζωγράφους στην Κρήτη.(5)
Δβ. Μυλοπόταμο.
Καστρί
Γνωρίζομε με βεβαιότητα ότι τόπος κατοικίας του Αλεξίου Καλλέργη του πρεσβυτέρου ήταν το χωριό Καστρί. (4).
Την εποχή του Αλεξίου το Καστρί ήταν μεγάλο και περιλάμβανε το Απάνω Καστρί ή Απανωκάστρι, το Κάτω Καστρί που αναφέρεται και στη διαθήκη της Αγνής Καλλέργη, κόρης του Αλεξίου, (4) και το κυρίως χωριό όπου διέμενε ο Αλέξιος.
Το απάνω Καστρί είναι οχυρή θέση- λόφος περιβαλλόμενη από τείχος που σώζεται μέχρι σήμερα. Στο κέντρο του βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας με δύο ανάγλυφα οικόσημα Καλλέργη στστον εξωτερικό ανατολικό τοίχο πάνω από το ιερό.
Ηρένα Βλαχάκη πιστεύει ότι εδώ ο Αλέξιος θα πρέπει να είχε εγκατεστημένο ένα κράτος σε μικρογραφία κατά τη διάρκεια της 18 ετούς επανάστασης (μέχρι το 1299).
(4).
Μονή Χαλέπας.
Το ανάγλυφο οικόσημο Καλλέργη στο υπέρθυρο της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας, δίπλα στη Μονή Χαλέπας δηλώνει τους ιδιοκτήτες της Μονής.
Ορθές.
Ο Ορθές θεωρείται επίσης έδρα των Καλλέργηδων κατά τον 16ο αιώνα. Στην εκκλησία του Αγίου Φανουρίου υπήρχε επιβλητικό μνημείο του άρχοντα-Καλλέργη που ζούσε στην περιοχή. Μια πλάκα επάνω στο μνημείο με ανάγλυφο το οικόσημο Καλλέργη δίνει την ταυτότητά του. Εκατέρωθεν του οικοσήμου υπήρχαν ανάγλυφα διακοσμητικά και κεφαλή ιππότη που έφερε κράνος ενώ σε άλλη πλάκα υπήρχε η επιγραφή: "αφπδ Απριλίου ετελειώθη το κοιμητήριον Μαρτίου μηνός" Η χρονολογία θανάτου του Καλλέργη εκείνου είναι επομένως το 1584. Τις παραπάνω πληροφορίες αντλούμε από τον Gerola (τ.4, σ. 304), αφού το μνημείο δεν σώζεται, και η εκκλησία του Αγ. Φανουρίου κατεδαφίστηκε το 1863 για να χτιστεί νεώτερη στο όνομα του ίδιου αγίου.
Τα παραπάνω στοιχεία για τα ίχνη του άρχοντα του Ορθέ θα πρέπει να συνδυασθούν με την προφορική παράδοση που έχει καταγράψει ο Ξανθουδίδης και η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα. Σύμφωνα μ αυτή την παράδοση ο άρχοντας Καλλέργης του Ορθέ, " …δια την υπερηφάνειαν προσήρχετο εις την εκκλησίαν έφιππος και εκ του παραθύρου προέτασσεν το δόρυ, και ο ιερεύς του προσήρμοζεν το αντίδωρον."
Καλλέργω
Μόνο σαν τοπωνύμιο έχει σημασία για τους Καλλέργηδες σήμερα το μικρό αυτό χωριό, κοντά στον Ορθέ, αφού δεν σώζεται κανένα ίχνος από την οικογένεια. Ωστόσο, σε συμβόλαιο που συνέταξε ο νοτάριος Μαρίνος Αρκολέος την 28 Απριλίου 1645 (σ. 119β. 120α) αναφέρεται «ο Αντώνιος Καλλέργης του ποτέ Φραγκίσκου από το χωριό Μαργαρίτες που τώρα ζει στο μετόχι Καλλεριανά».(Γ. Μ. Γρυντάκης, «Μαρίνος Αρκολέος», Ρέθυμνο 2003). Ακόμη, ο Ρεθεμνιώτης συγγραφέας Χριστόφορος Σταυρουλάκης σημειώνει ότι σύμφωνα με προφορική παράδοση η μονή Αρκαδίου είχε στην ιδιοκτησία της ένα ελαιώνα και ένα ελαιοτριβείο στο Καλλέργω, καθώς και έναν επιστάτη που τον έλεγαν "Πατρούλη". Με το δεδομένο ότι η μονή Αρκαδίου ήταν ιδιοκτησία του Ματθαίου Καλλέργη κατά το 16ο αιώνα, εύκολα εξάγεται ότι το Καλλέργω ήταν τμήμα του φέουδου του Ματθαίου.
Αβδανίτες.
Μαρτυρημένο χωριό των Καλλέργηδων από έγγραφα του αρχείου Καλλέργη. (4)
Δαμαβόλου.
Μαρτυρημένο επίσης φέουδο της οικογένειας από έγγραφα του αρχείου. Εδώ ο γράφων ανακάλυψε δύο οικόσημα Καλλέργη στο υπέρθυρο της εκκλησίας του Αγ. Πνεύματος. Μέσα στην εκκλησία υπήρχε ο τάφος του κτήτορα Καλλέργη. Ποιος ήταν ο κτήτορας; Σε διαθήκη του νοτάριου Ανδρέα Θαλασινού με ημ/α 15-6-1533, η Μαρία Valaresso, χήρα του Ματθαίου Καλλέργη, αφήνει την περιοχή Damavolou στο γιο της Βίκτορα Καλλέργη. (βλέπε σχετικό κεφάλαιο).
Χουμέρι
Στον περιβάλλοντα χώρο της εκκλησίας της Παναγίας στο Χουμέρι σώζεται τάφος με ανάγλυφο ημικατεστραμένο δικέφαλο αετό, πιθανώτατα οικόσημο Καλλέργη, αναφερόμενο και από τον Gerola.
Μελιδόνι.
Ανάγλυφο οικόσημο Καλλέργη σώζεται μέχρι σήμερα στο υπέρθυρο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Μελιδόνι.
Ε. ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Κοξαρέ.
Εδώ έζησε ο "κρητάρχοντας" Ιάκωβος Καλλέργης γύρω στα 1650 όπως αποδεικνύεται από την επιγραφή στην περιοχή Αρχοντικά, την οποία διέσωσε ο Gerola. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια σωζόταν τα ερείπια του πύργου του τα οποία πρόλαβα μόλις να φωτογραφίσω! (Βλ. εικόνα)
Μονή Πρέβελη.
Μέσα στην εκκλησία της μονής και ανάμεσα στις εικόνες του τέμπλου, υπάρχει η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στην κάτω δεξιά γωνία της φέρει καλά διατηρημένο, έγχρωμο, ακριβές οικόσημο Καλλέργη, του τύπου του δικεφάλου αετού.
Κισσός
Στο χωριό αυτό σώζεται μέχρι σήμερα το τοπωνύμιο "Καλλεργιανή βρύση" .
ΣΤ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΡΗΤΗ
Ρογδιά Μαλεβιζίου.
Μαρτυρημένο φέουδο των αδελφών Ματθαίου κα Αντωνίου Καλλέργη. Η εξοχική κατοικία του Αντωνίου σώζεται και έχει αναστηλωθεί όπως και η παρακείμενη εκκλησία.
Αρχάνες
Εδώ υπήρχε οικόσημο που δεν σώζεται σήμερα.
Κάτω Αστρακοί
Επίσης εδώ υπήρχε οικόσημο.
Ανατολή (Λασηθίου)
Οικόσημο.
Κάτω Φουρνή (Λασηθίου)
Οικόσημο.
Μονή Γοργολαίνη.
Οικόσημο Καλλέργη.
Στην περιοχή " Μετόχια Κεφαλογιάννηδων" υπάρχουν δύο έγχρωμα οικόσημα Καλλέργη στο εσωτερικό της εκκλησίας του Αγ. Γεωργίου.
Μονή Αγίου Ιωάννη Καλλέργη.
Στην επαρχία Πεδιάδος κοντά στο Καστέλι. Δεν υπάρχουν ίχνη Καλλέργηδων και το καταγράφω μόνο σαν τοπωνύμιο.
Καμαριώτης Μαλεβιζίου.
Στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου υπάρχουν τρία σημαντικά οικόσημα Καλλέργη, δύο έγχρωμοι θυρεοί στο εσωτερικό και ένας ανάγλυφος δικέφαλος στον ανατολικό εξωτερικό τοίχο.
Ο περιηγητής Χριστόφορος Buondelmonti περιγράφει τις μεγαλοπρεπείς γιορτές που είδε να γίνονται γύρω από την εκκλησία του Αγ, Γεωργίου το 1415, ανήμερα της εορτής του Αγίου. Οι κάτοικοι έστηναν ατελείωτους χορούς και γλεντούσαν μέρα και νύχτα, αφηγείται ο περιηγητής.
ΕΦΥΓΕ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ
Σε ηλικία 98 ετών, άφησε σήμερα την τελευταία του πνοή ο ηθοποιός Λυκούργος Καλλέργης, ο οποίος το τελευταίο διάστημα νοσηλευόταν στην εντατική του νοσοκομείου «Γ. Γεννηματάς».
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ
Σε ηλικία 98 ετών, άφησε σήμερα την τελευταία του πνοή ο ηθοποιός Λυκούργος Καλλέργης, ο οποίος το τελευταίο διάστημα νοσηλευόταν στην εντατική του νοσοκομείου «Γ. Γεννηματάς».
Ο Λυκούργος Καλλέργης έφυγε πλήρης ημερών έχοντας ζήσει έντονες καλλιτεχνικές και πολιτικές στιγμές.
Επί εξήντα χρόνια έπαιξε πάνω από 500 ρόλους, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στο ραδιόφωνο. Πέρασε στη σκηνοθεσία, δίδαξε νέους ηθοποιούς σε δραματικές σχολές, μετέφρασε θεατρικά έργα, δραστηριοποιήθηκε στον συνδικαλισμό, διετέλεσε βουλευτής του ΚΚΕ το 1977. Καταγόταν από οικογένεια Κρητικών οπλαρχηγών και ήταν γιος του πρωτοπόρου σοσιαλιστή Σταύρου Καλλέργη, πρωτεργάτη της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα. Γεννήθηκε το 1914, στον Μυλοπόταμο Ρεθύμνου. Τέλειωσε τη μέση εκπαίδευση στην Αθήνα -όπου και ήρθε στα δέκα του χρόνια- και έκανε θεατρικές σπουδές στην δραματική σχολή της Λαϊκής Σκηνής του Κάρολου Κουν.
«Βασικά στο ξεκίνημα μου, με επηρέασε μεταξύ άλλων και η κρητική λογοτεχνία», είχε αναφέρει σε συνέντευξή του.
«Από τα πρώτα βιβλία που διάβασα στην Κρήτη στην παιδική μου ηλικία ήταν ο «Ερωτόκριτος» και η «Ερωφίλη». Ένιωσα έναν κόσμο ολόκληρο να ζωντανεύει και αυτό με συντάραξε».
Ίσως δεν ήταν τυχαίο ότι ο πρώτος του ρόλος στο θέατρο ήταν ο Πανάρετος στην «Ερωφίλη» του Χορτάτζη, που έπαιξε με τη «Λαϊκή Σκηνή» του Κάρολου Κουν το 1934.
Εξίσου, είχε ομολογήσει ότι στα νεανικά του χρόνια, τον είχε συγκλονίσει η ανάγνωση των έργων του Ντοστογιέφσκι και αργότερα στο θέατρο ο Τσέχωφ, του οποίου έπαιξε και μετέφρασε τα περισσότερα θεατρικά έργα.
Στην πολύχρονη διαδρομή του στην ελληνική θεατρική σκηνή, άνοιξε την καλλιτεχνική του βεντάλια, στην ελληνική και ξένη δραματουργία: αρχαία τραγωδία, Σαίξπηρ, Στρίντμπεργκ, Πιραντέλο, Γκόγκολ, Ονήλ κ.α.
Κορυφαία στιγμή της καριέρας του ο ίδιος θεωρούσε τον «Τζων Γαβριήλ Μπόρκμαν» του Ίψεν, την «Ερωφίλη» του Χορτάτζη και την «Αντιγόνη» του Ανούϊγ.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρωταγωνιστής του Θεάτρου Τέχνης, (1942-1950), όπου έμελε να γνωρίσει την πρώτη σύζυγό του, επίσης ηθοποιό, Μαρία Φωκά, η οποία βρέθηκε συγκατηγoρούμενη το 1952 στην δίκη Μπελογιάννη. Μαζί της απέκτησε μια κόρη, ενώ από τον δεύτερο γάμο του με την ηθοποιό Τζένη Κολάρου, έναν γιο.
Ο Λυκούργος Καλλέργης, πρωταγωνίστησε στη συνέχεια σε πολλούς θιάσους του ελεύθερου θεάτρου και επί 18 χρόνια στο Εθνικό Θέατρο, του οποίου και διετέλεσε καθηγητής της Δραματικής Σχολής. Συνεργάστηκε με όλα τα «ιερά τέρατα» της ελληνικής θεατρικής σκηνής, Μαρίκα Κοτοπούλη, Κατερίνα Ανδρεάδη, Αιμίλιο Βεάκη, Κατίνα Παξινού, Αλέξη Μινωτή κ.ά.
Εξίσου σημαντική ήταν η πορεία του στον ελληνικό κινηματογράφο που ξεκίνησε το 1949 με τον «Κόκκινο βράχο» του Γρηγόρη Γρηγορίου και τελείωσε το 2001 με τον «Αλέξανδρο και Αϊσέ» του Δημήτρη Κολλάτου.
Συμμετείχε επίσης στις τηλεοπτικές διασκευές του βιβλίου του Νίκου Καζαντζάκη«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1975) και στους «Πανθέους» του ακαδημαϊκού Τάσου Αθανασιάδη (1977), παραγωγές που έγραψαν ιστορία στα τηλεοπτικά χρονικά.
Διετέλεσε γενικός γραμματέας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών για μια δεκαετία από το 1956 και για μικρό διάστημα πρόεδρος. Επίσης, υπήρξε πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θεάματος - Ακροάματος καθώς και Αντιπρόεδρος του Ταμείου Συντάξεως Ηθοποιών.
Το 2007, αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
www.kathimerini.gr με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Αποχαιρετισμός
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ
Λιοντάρια! Κι ο πατέρας κι ο παππούς σου!!
Υπέροχος! Κι εσύ εις τους σκοπούς σου.
Κυρίαρχος! Στο χώρο του θεάτρου.
Ορθός! Στο πιο ψηλό σκαλί του βάθρου!
Υπέρμαχος! Πτωχών και αδυνάτων.
Ρήτορας! Και πεζών και ποιημάτων.
Γαλήνιος! Αρετές ψυχή και σώμα.
Ουράνια! Πατούσες εις το χώμα...
Σαγήνευες! Κι αντίπαλους ακόμα!
Καμάρι! Του Ρεθύμνου και της Κρήτης.
Αλύγιστος! Λαμπρός Αποσπερίτης.
Λάτρεψες! Τον ιδρώτα του εργάτη.
Λοιδόρησες! Τον κάθε ακαμάτη.
Έγραψες! Μια μεγάλη Ιστορία!
Ράπισες! Ρατσισμό κι ολιγωρία.
Γρανίτης! Στην Βουλή για λίγο χρόνο.
Ηθοποιός! Τρανός σε μέγα θρόνο.
Σεμνή! Κι αθάνατη αξία καμαρώνω!!
ΧΑΝΙΑ, 30.08.2011
ΠΑΥΛΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ
Και για την αντιγραφή
ΡΕΘΥΜΝΟ, ΚΩΣΤΗΣ – Ι. Γ. ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ (Κ.Ι.Γ.Κ.)
