Του Μανόλη Καλλέργη
Η Μονή Αρκαδίου μπήκε βέβαια στη συνείδησή μας και μέσα στη συνείδηση όλου του κόσμου με την εθελοθυσία του 1866. Όμως το μοναστήρι του υπερευλογημένου σωτήρος Χριστού, το επονομαζόμενον Αρκάδι προϋπήρχε φυσικά του 1866. Στην παλαιότερη αυτή άγνωστη ιστορία του αλλά και στην ιστορία ολόκληρης της γύρω περιοχής θα προσπαθήσω να ρίξω κάποιο φως σήμερα, μέσα στα πλαίσια της διατυπωμένης θέσης μας πως το δράμα της 8ης Νοεμβρίου 1866 δεν είναι παρά η κορύφωση μιας μακράς ιστορικής - πολιτισμικής πορείας, από τους μινωικούς χρόνους μέχρι σήμερα.
Θα αναφερθώ στην περίοδο της Βενετοκρατίας και συγκεκριμένα στην περίοδο από τον 13ο –16ο αιώνα. Οι πληροφορίες μας για το Αρκάδι την εποχή αυτή ανασύρονται δύσκολα διότι οι πηγές είναι ελάχιστες και προσβάσιμες μόνο από ειδικούς επιστήμονες αφού πρόκειται για αρχεία της Βενετίας, χειρόγραφα δυσανάγνωστα σε παλαιά ιταλική γλώσσα. Όταν το με άρθρο μου στο περιοδικό «Κρητολογικά Γράμματα» έκανα ευρύτερα γνωστό ότι το Αρκάδι κατά το 13ο – 16ο αιώνα ανήκε στην οικογένεια των Καλλέργηδων αρχόντων, αντιμετωπίστηκα με επιφυλακτικότητα. Όμως όπως θα δείτε, αυτή είναι η αλήθεια, και είναι μια ευτυχής συγκυρία για το Αρκάδι η σχέση του αυτή με τους Καλλέργηδες διότι η μεγάλη αυτή βενετοκρητική οικογένεια δεν ήταν μια τυχαία οικογένεια. Αντίθετα, ήταν η οικογένεια που κυριάρχησε στην Κρήτη καθ’ όλη την περίοδο της Βενετοκρατίας, η πρώτη και μόνη που έφερε εκτός από την Κρητική, και τη Βενετική ευγένεια, και επηρέασε καίρια τις τύχες του νησιού για όλα αυτά τα χρόνια.
Ο Αλέξιος Καλλέργης ήταν ένας μεγάλος πολιτικός και στρατιωτικός νους, ο γενάρχης των Καλλεργών. Ήταν αυτός ο Μέγας Άρχων της Κρήτης. Ήταν ο ηγέτης και ο προστάτης του κρητικού στοιχείου. Δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια κράτησε η επανάσταση κατά της Βενετίας, της οποίας ηγήθηκε ο Μέγας Άρχων της Κρήτης. Τελικά η Γαληνοτάτη Δημοκρατία υποχρεώθηκε το 1299 να υπογράψει συνθήκη ειρήνης με τον Αλέξιο Καλλέργη, τον επίφοβο επαναστάτη. Η ιστορική αυτή συνθήκη αποτελεί τη βάση για τον ακριβή εντοπισμό των εκτάσεων που έλαβε τότε επίσημα από τη Βενετία ο Αλέξιος.
Σύμφωνα με τη συνθήκη, στον Αλέξιο και τους απογόνους του παραχωρήθηκαν 4 ιπποτικά φέουδα (militiae) στην περιοχή της άνω και κάτω Συβρίτου. Ο όρος άνω Σύβριτος περιλαμβάνει το Μυλοπόταμο και το Αμάρι μαζί, ενώ κάτω Σύβριτος είναι ο Άγιος Βασίλειος. Επίσης παραχωρήθηκαν ιπποτείες στην Πόλη (Αργυρούπολη) και στο Χωριομοναστήριο (Χρωμοναστήρι) με όρους. Με όρους επίσης παραχωρήθηκαν δύο ιπποτείες στην Κίσσαμο και τα Ορεινά (δηλαδή το Σέλινο), καθώς και πολλά μοναστήρια.
Το κείμενο της συνθήκης σώζεται, έχει δημοσιευθεί από τον Ξανθουδίδη (6) και τον Μέρτζιο, και μελετάται συνεχώς. Εκτός από τα φέουδα ο Αλέξιος αποκτά διάφορα προνόμια το σπουδαιότερο από τα οποία είναι το δικαίωμα να διορίζει ο ίδιος ένα ορθόδοξο επίσκοπο στις επικράτειές του. Ο πρώτος που διορίζεται από τον Αλέξιο είναι ο επίσκοπος Μακάριος με έδρα το χωριό Καστρί στο Μυλοπόταμο.
Τα χρόνια θα περάσουν και οι αιώνες επίσης, και τα τεράστια φέουδα των Καλλέργηδων θα διατηρούνται και θα μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά. Οι Καλλέργηδες χτίζουν μέσα στα φέουδά τους εκκλησίες, και τοποθετούν το οικόσημό τους σ’ αυτές για να δηλώσουν ανεξίτηλα την ιδιοκτησία τους, ενώ μετακαλούν (σύμφωνα με το Μανόλη Μπορμπουδάκη) ξένους σπουδαίους ζωγράφους για να ιστορήσουν εσωτερικά τις εκκλησίες αυτές. Αναζητώντας τα οικόσημα ο σημερινός επιστήμονας ερευνητής μπορεί να παρακολουθήσει με ασφάλεια την εξάπλωση και τους κλάδους της οικογένειας των Καλλέργηδων στην Κρήτη.
Φτάνομε στο 16ο αιώνα, μια περίοδο νέας μεγάλης ακμής για τους Καλλέργηδες και για την Κρήτη. Όταν λέμε ακμή εννοούμε ειρηνικά χρόνια, πολιτισμό, άνθιση των Τεχνών, κρητική αναγέννηση. Οι τρεις αδελφοί Φραγκίσκος Ματθαίος και Αντώνιος Καλλέργης, γιοι του Βίκτωρα, κυριαρχούν στην Κρήτη της εποχής εκείνης, κατέχουν τεράστια φέουδα αλλά και αγαπούν και προστατεύουν το κρητικό στοιχείο από την πίεση του βενετσιάνου κατακτητή. Ο Ματθαίος
(1523- 1572) είναι στρατιωτικός, άνθρωπος της δράσης με ισχυρές προσβάσεις στα κέντρα της βενετικής διοίκησης αφού έχει παντρευτεί την Camilla Donato, ανιψιά του ίδιου του δόγη της Βενετίας, και συμμετέχει στο συμβούλιο των δέκα.
Ο Ματθαίος Καλλέργης κυρίες και κύριοι είναι ο ιδιοκτήτης της μονής Αρκαδίου κατά τον 16ο αιώνα. Το μαρτυρεί αυτό ένα νοταριακό έγγραφο του συμβολαιογράφου (νοταρίου) Μιχαήλ Μαρά με ημερομηνία 16-05- 1572, που αναφέρει επί λέξει: « Έστοντας και ο ευγενέστατος και μεγαλότατος ημών αυθέντης Ματθαίος Καλλέργης να κράξει τον ευλαβέστατον ιερομόναχον και πνευματικόν κυρ Κλήμην Χορτάτζη ως ηγούμενον του μοναστηρίου του υπερευλογημένου σωτήρος Χριστού ονομαζόμενον Αρκάδι εις τον τόπον του λεγομένου αυθέντη Καλέργη και να του δώσει είδησιν και λόγον να γενή το άνωθι μοναστήριον κοινόβιον, ο οποίος απόμεινε κοτέντος, ομοίως και οι άλλοι επίλοιποι μοναχοί και αδελφοί του μοναστηρίου όλοι απομείναμεν κοτέντοι και επροσκυνήσαμεν τον ορισμόν και τον λόγον της αυθεντίας του και εβάλαμεν μετάνοιαν να γενούμεν όλοι κοινοβιάται…»
Η αρχιτεκτονική του ναού της μονής είναι φανερά επηρρεασμένη από τον ιταλό αρχιτέκτονα SEBASTIANO SERLIO από τη Μπολόνια. Τα αρχιτεκτονικά βιβλία του SERLIO ήταν ευρύτατα διαδεδομένα στην Κρήτη και την επίδρασή τους συναντούμε σε μια ολόκληρη σειρά από κτίσματα. Στο συγκεκριμένο πεντάτομο βιβλίο του SERLIO βρίσκομε τα πρότυπα της πρόσοψης της εκκλησίας του Αρκαδίου. Ο κρητικός αρχιτέκτονας με βάση το βιβλίο του SERLIO κατέληξε στην οριστική μορφή αφού την εμπλούτισε με ντόπια αρχιτεκτονικά στοιχεία και αφού συνήρμοσε όλα τα στοιχεία σε μια τελική πρωτότυπη σύνθεση δικής του επινοήσεως, η οποία προσαρμόσθηκε με τρόπο αριστοτεχνικό στις απαιτήσεις του δίκλιτου ναού του Αρκαδίου. Αν λάβομε υπ’ όψιν την πλουσιώτατη βιβλιοθήκη του Αντώνιου Καλλέργη που προαναφέραμε και η οποία συμπεριελάμβανε τα βιβλία τοθ ιταλού SERLIO δε μας μένει καμιά αμφιβολία για τους αρχικούς εμπνευστές της εκκλησίας της μονής. Ερεύνησα επίμονα για να βρώ το οικόσημο των Καλλέργηδων μέσα στη μονή Αρκαδίου. Τελικά το βρήκα κεντημένο σε ένα από τα άμφια που βρίσκονται στο μουσείο της μονής, ωοειδής θυρεός με τελαμώνες, απολύτως όμοιο με εκείνο που ζωγράφισε ο Γεώργιος Κλώντζας μπροστά στη σωρό του νεκρού Ματθαίου Καλλέργη.
Όχι μόνο η Κυριάννα αλλά και τα χωριά Λούτρα, , Αμνάτος και Καψαλιανά υπήρξαν φέουδα των αδελφών Ματθαίου και Αντώνιου Καλλέργη. Φέουδο των δύο αδελφών υπήρξε ακόμη το χωριό Αλιάκες, πολύ κοντά στην Κυριάννα, που σήμερα δεν υπάρχει πια σαν χωριό αλλά σαν αγροτική περιοχή με αμπέλια που όπως τότε, και τώρα παράγουν εξαίρετης ποιότητας κρασί. Τις Αλιάκες γνωρίζουν όλοι οι κάτοικοι της Κυριάννας σήμερα. Το όνομα των Καλλέργηδων σώζεται σήμερα αυτούσιο στο τοπωνύμιο «Καλλεργιανά», που είναι αγρός κοντά στην Κυριάννα.
Θα αναφερθώ για λίγο τώρα στον αδελφό του Ματθαίου τον Αντώνιο Καλλέργη (1521-1555), και είμαι βέβαιος ότι θα σας εκπλήξω. Ο Αντώνιος είναι πνευματικός άνθρωπος, βιβλιόφιλος, ιστορικός και συγγραφέας που ανάλωσε τη σύντομη ζωή του όχι στις συνηθισμένες απολαύσεις των πλουσίων αλλά στη μελέτη και τη συγγραφή. Η ζωή του χάρισε μόνο 33 χρόνια, πέθανε 33 ετών. Ο Ν. Παναγιωτάκης λέει γι αυτόν πως ήταν γενναίος πολεμιστής, φιλογενής, προστάτης του ελληνικού πληθυσμού, πάτρωνας των γραμμάτων και των τεχνών, μέγας συλλέκτης βιβλίων και χειρογράφων.
Ο Αντώνιος παραγγέλνει βιβλία στη Βενετία με τη μεσολάβηση γνωστών και είναι απαρηγόρητος όταν πληροφορείται την πυρπόληση του πλοίου Gritta πάνω στο οποίο ο Φραγκίσκος Μπαρότση είχε για λογαριασμό του Καλλέργη βιβλία και μια κασέλα γεμάτη χαρτί!
800 περίπου βιβλία περιλάμβανε η βιβλιοθήκη του Καλλέργη, υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα γι αυτό διότι σώθηκε ο κατάλογος των βιβλίων. Πρόκειται για ελληνικά, λατινικά, ιταλικά και γαλλικά βιβλία. Υπήρχαν όλα τα κλασσικά ελληνικά και λατινικά έργα, έργα του Δάντη του Βοκκάκιου, του Πετράρχη, του Μακιαβέλι, του Μπέμπο, Αριόστο κ.α. Υπήρχαν επίσης πολλά ιστορικά και θρησκευτικά βιβλία. Να σημειωθεί εδώ ότι ο Αντώνιος Καλλέργης ήταν ορθόδοξος, τη στιγμή που η παιδεία του ήταν Λατινοιταλική, ενώ οι δάσκαλοί του ήταν καθολικοί ιερωμένοι.
Εντύπωση μας κάνει ο μεγάλος αριθμός των βιβλίων της Μεταρρύθμισης στη βιβλιοθήκη του Α.Κ, και μάλιστα του Καλβίνου και των διαμαρτυρομένων συγγραφέων της κεντρικής Ευρώπης. Έχομε εδώ την πρώτη μαρτυρημένη διείσδυση του πνεύματος της Μεταρρύθμισης στον ελληνικό χώρο.
Κατείχε επίσης ο Α.Κ. πολλούς ελληνικούς χειρόγραφους κώδικες που σήμερα βρίσκονται στην εθνική βιβλιοθήκη του Παρισιού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου